Şu Anki Ombudsman Kim? Felsefi Bir İnceleme
Felsefedeki klasik soru, “kimim ben?” ile başlar; bireyin kendisini, dünyayı, başkalarını ve ilişkilerini kavrama çabasıdır. Aynı soruyu kamusal düzleme taşıdığımızda, yani toplumsal kurumları, görevleri ve sorumlulukları düşündüğümüzde; “şu anki Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsman) kimdir?” sorusu da bir anlamda, toplumun vicdanını kim temsil ediyor, adalet bekleyenler hangi kapıya başvuruyor gibi felsefi açılımlara kapı aralar. Bu yazıda, bu soruyu etik, epistemolojik ve ontolojik açılardan ele alarak irdeleyeceğiz.
Kim? ve Ne İş Yapar? – Temel Bilgi
Öncelikle, Türkiye bağlamında “ombudsman” deyince, resmi olarak “Kamu Başdenetçisi” unvanıyla görev yapan kişinin adını belirtmek gerekir: Mevcut durumda bu görevde Mehmet Akarca yer almaktadır. ([dortmevsimtente.com.tr][1])
Kurumun işlevi ise, vatandaşların kamu kurum ve kuruluşlarının işlemlerine ilişkin şikâyetlerini, hukuka uygunluk, hak ve özgürlüklere saygı çerçevesinde incelemek, önerilerde bulunmak, şeffaflık ve hesap verebilirliği kamusal düzeyde güçlendirmektir. ([english.ombudsman.gov.tr][2])
Bu temel bilgi, felsefi incelemenin zeminini oluşturur.
Etik Bakış Açısı: Sorumluluk, Temsil ve Güven
Etik perspektiften baktığımızda, bir kurumun başındaki kişi sembolik olarak “kamusal vicdan” işlevi görür. “Ombudsman” unvanının taşıdığı anlam, yalnızca bir idari görev değil, aynı zamanda toplumla devlet arasındaki ilişkinin etik düzlemde yürütülmesini garanti eden bir temsil pozisyonudur.
Bu durumda şu sorular öne çıkar: Bu pozisyonu işgal eden kişi, yalnızca hukuki yükümlülüklerini mi yerine getirir yoksa etik bir sorumluluğu da üstlenir mi? Vatandaşın güvenini kazanmak, yalnızca prosedürü uygulamakla mı olur, yoksa bir tür “adil davranma” idealine uygunlukla mı? Eğer Mehmet Akarca’nın kurumunda etik bir dönüşüm sağlanabiliyorsa, bu yalnızca bir bireyin başarısı değil; kurumun, siz‑bana değil “hepimize” yönelik bir adalet tahayyülünü ne ölçüde gerçekleştirdiğini gösterir.
Etik düzlemde ayrıca “temsil” meselesi de önem kazanır: Bir kişi, milyonlarca bireyin hak arama sürecini temsilen seçilmiştir. Bu durumda temsil edilenlerin farklı koşulları, farklı mağduriyetleri vardır. O hâlde etik olarak “eşitlik” ne ölçüde sağlanabilir? Temsiliyet formel olabilir (atama, görev devri vs.), ancak etik olarak anlamlı olması için, herkesin sesinin duyulabildiği, özellikle dezavantajlı grupların haklarının korunabildiği bir işleyiş gerekir.
Epistemoloji: Bilgi, Algı ve Kurumsal Anlayış
Epistemolojik bakış açısıyla kurumun başındaki kişinin ve kurumun kendisinin “bilgi”yle ilişkisi önemlidir. Bilgi, sadece “veri toplamak” değil; o verilerin anlamlandırılması, yorumlanması, idarenin işlemlerine dair önyargıların giderilmesi ve nesnel bir perspektifin inşa edilmesi sürecidir.
Bu noktada şu sorular belirleyicidir: Kuruma başvuran vatandaşın şikâyeti hangi bilgiyle değerlendirilmiştir? İdari süreçler, halkla ilişkiler açısından mı yoksa gerçekten sorunun özüne inen bir çerçevede mi ele alınır? Kısacası, kurumun “bilgi üretme” kapasitesi ne düzeydedir?
Örneğin, Mehmet Akarca’nın görev aldığı kurumda (Kamu Denetçiliği Kurumu) bilgi toplama, inceleme, öneri sunma fiilleri vardır. ([english.ombudsman.gov.tr][2]) Ama epistemolojik şüpheyle bakıldığında, sadece işlem yapmak değil “hangi bilgiyi önemsiyoruz”, “hangi bilgiye dayanıyoruz”, “bilgi toplayıp anlamlandırma süreci ne kadar şeffaf” soruları önem kazanır. Ayrıca, kurumun sunduğu bilgi arka‑planda hangi teorik varsayımlara dayanıyor? Bu da epistemolojinin temel sorusudur: Bilgi nasıl mümkün olur, biz neyi bilebiliriz?
Ontoloji: Kurumsal Varlık ve Simgesel Anlam
Ontolojik açıdan, kurumların ve görev yapan kişilerin “varlığı” yalnızca fiziksel ya da idari bir gerçeklik değil; aynı zamanda sembolik bir anlam taşır. Kurumsal varlık, bireylerin hak arama yollarında varoluşsal bir güvence sunar. “Şu anki ombudsman kim?” diye sormamızın arkasında, sadece bir atamanın ismi değil; “kamusal hak arama mekanizması”nın varlığı, gücü ve işlevi sorusu vardır.
Bu bağlamda, Mehmet Akarca’nın varlığı, kurumsal bir yolun, bir aracının temsilidir. Ontolojik olarak konuşursak, kurumun varlığı, toplumsal adalet anlayışının bir tezahürüdür. Bu varlık, “inanıyoruz ki bu kurum çalışır” beklisini barındırır. Ama soru şudur: Bu varlık sadece sembolik midir, yoksa gerçek bir işlevle dolu mudur? Bir kurumun varlığı, onun gerçekten işlev görmekle anlam kazanır. Ontolojik düzlemde varoluşun anlamı burada yatar: Kurum var mı? İşliyor mu? İnsanların güvenini sağlıyor mu?
Kurumsal Varlığın Derinliği
Kurumsal varlık, yalnızca “başında bir kişi” bulunmasıyla tamamlanmaz; sistemin, sürecin, uygulamanın, şeffaflığın, sürekliliğin varlığı önemlidir. Ontolojik olarak “kurum” bir obje değildir; bir süreçtir. Ve bu süreç içinde görev yapan kişi (Mehmet Akarca) bu sürecin taşıyıcısıdır. Bu bağlamda ontolojik sorular kendini gösterir: “Kurumu ve kişiyi ayırabilir miyiz?”, “Kurumun varlığı bu kişiyle sınırlı mı?”, “Görev değiştiğinde ontolojik yapı ne kadar etkilenir?” gibi.
Sonuç: İsimden Çok Anlam
“Şu an ki ombudsman kim?” sorusunun ötesinde, bu sorunun bize düşündürttüğü üç düzlem vardır: etik (sorumluluk, temsil, güven), epistemoloji (bilgi, değerlendirme, şeffaflık) ve ontoloji (varlık, süreç, kurum). Mehmet Akarca’nın ismi teknik olarak cevaptır; fakat felsefi anlamda bu cevabın ardında yatan zorluklar, imkanlar ve belirsizlikler vardır.
Kamusal alanda “bir kişi” yerine “bir süreç” önem kazanmalıdır. Sadece “kim?” değil “ne yapıyor?”, “nasıl yapıyor?”, “neden yapıyor?” soruları öne çıkmalıdır.
Okuyucuya birkaç düşünsel soru bırakmak isterim:
– Kurumların temsil ettiği değerler, tek bir kişiyle ne kadar güvenli hale gelir?
– Bilgiye dayalı karar alma sürecinde “kanıt” ve “algı” arasındaki fark ne kadar belirgindir?
– Bir kurumun ontolojik ‘varlığı’, işleviyle mi doğrulanır yoksa sadece sembolik varlığıyla mı?
– Etik açıdan, bir kamu görevlisi “temsil ettiği kitleye” ne kadar hesap verir? Şeffaflık ve sorumluluk düzeyi nasıl artırılabilir?
– Sizce kurumlar insanlar için “güvenlik ağı” mı, yoksa “bürokratik bariyer” mi? Ve bu algı nasıl değişebilir?
Bu sorular, yalnızca “şu an kim?” değil, “bu kim?” sorusunun ardında yatan anlamları açığa çıkarmaya yöneliktir.
[1]: “Şu anki ombudsman kim ? – Mevsimsel Fikir Rehberi”
[2]: “KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU – Ombudsman”